Henryk VII Wigérides Limburg-Luksemburski (urodzony w Valenciennes we Francji, 12 lipca 1274/1275 roku lub około 1278/1279 roku, zmarł w Buonconvento koło Sieny, 24 sierpnia 1313 roku) herb
Syn Henryka VI "Przeklętego" Wigérides Limburg-Luksemburskiego, hrabiego Luksemburga, margrabiego d'Arlon, hrabiego La Roche i Durbuy i Béatrix d'Avesnes, córki Baudoina d'Avesnes, seniora de Beaumont.
Król Rzymian (Niemiec) jako Henryk VII od 27 listopada 1308 roku do 24 sierpnia 1313 roku, cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego jako Henryk VII od 29 czerwca 1312 roku do 24 sierpnia 1313 roku, król Włoch jako Henryk I od 6 stycznia 1311 roku do 24 sierpnia 1313 roku, hrabia Luksemburga, margrabia d'Arlon i hrabia La Roche jako Henryk VII od 5 czerwca 1288 roku do abdykacji w 1310 roku, hrabia Durbuy jako Henryk I od 1298 roku do 24 sierpnia 1313 roku.
Tytulara: z łaski Bożej cesarz rzymski, po wieki August; przed elekcją: z łaski Bożej hrabia Luksemburga, margrabia Arloy i hrabia La Roche
W Tervueren, 9 czerwca 1292 roku poślubił Małgorzatę Pépinnide-Caroling-Reginar z Louvain Brabanckiej (urodzona 4 października 1276 roku, zmarła w Genui, 14 grudnia 1311 roku), córkę Jana I "Zwycięskiego" Pépinnide-Caroling-Reginar z Louvain, księcia Brabancji, Limburga i Margaret de Dampierre Flandryjskiej, córki Guy I de Dampierre, margrabiego Namur, hrabiego Flandrii.
Henryk VII, którego ojciec zginął w przegranej bitwie, zaczynał jako niesamodzielny władca niewielkiego hrabstwa położonego między Francją a Rzeszą. Mimo to zakończył karierę jako król Niemiec i cesarz rzymski, założyciel potężnej dynastii panującej później w Czechach, Brandenburgii i na Węgrzech.
Tron po tragicznie zmarłym ojcu objął Henryk VII. Jest on znany jako założyciel kolejnej dynastii na tronie niemieckim - Luksemburgów (1308-1437). Początki jego panowania w hrabstwie były dosyć trudne. W rezultacie klęski małe państwo straciło Limburgię, która została przyłączona do Brabancji. Państwo było też dosyć mocno zadłużone. Dwunastoletni Henryk nie objął samodzielnych rządów. W jego imieniu sprawowała je jako regentka jego matka. Ustanawiając nowe podatki spowodowała bunt mieszczaństwa, co zakończyło się jej ucieczką z hrabstwa.
Henryk VII urodził się w Valenciennes. Wychowany był w atmosferze kultury francuskiej na dworze Guy'a de Dampierre'a we Flandrii. Był hrabią Luksemburga i Laroche, a także margrabią d'Arlon. Wychowany po francusku przez swoją matkę, córkę hrabiego d'Avesnes, był chętnie widziany na dworze królewskim w Paryżu. W wieku 15 lat poślubił Małgorzatę Brabancką. Było to zręczne posunięcie polityczne, dzięki któremu uzyskał w posagu 33 tysiące liwrów. Małżeństwo to było rezultatem traktatu pokojowego kończącego wojnę między Brabancją a Luksemburgiem. Henryk i Małgorzata tworzyli razem szczęśliwe małżeństwo. Doczekali się syna Jana (późniejszego króla Czech) i dwóch córek: Marii (1304-1324), żony króla Francji Karola IV "Pięknego", i Beatrycze, żony króla Węgier Karola I Roberta.
Henryk VII zręcznie lawirował jako lennik pomiędzy królem Niemiec (Luksemburg leżał na terenie Rzeszy) a królem Francji (hołd lenny w 1294 roku). Podwójna zależność hrabiego była wyrazem spadku wpływów niemieckich w tym rejonie. Polityka ekspansji doprowadziła Henryka do pojednania się z odwiecznym wrogiem hrabstwa, arcybiskupstwem Trewiru, które blokowało ekspansję Luksemburga na wschód. Już w 1307 roku Henryk zdołał uczynić swego brata Baldwina arcybiskupem tego ważnego lenna kościelnego (1307-1354). W polityce wewnętrznej cieszył się poparciem mieszkańców, głównie dzięki zapewnieniu spokoju i przywróceniu świetności rządzonemu przez siebie państwu.
W 1308 roku zamordowany został Albrecht I Habsburg (król Niemiec w latach 1298-1308). Jego śmierć była dla Habsburgów katastrofą, gdyż żywione przez nich nadzieje na założenie dynastii cesarskiej legły w gruzach. Elektorzy dość już mieli dwóch nadmiernie aktywnych i władczych Habsburgów. Minie 130 lat, zanim następny przedstawiciel tego rodu zasiądzie na niemieckim tronie. Nowa elekcja odbyła się 27 listopada 1308 roku we Frankfurcie nad Menem. Niespodziewanie swoją kandydaturę zgłosił Henryk VII. Została ona poparta przez jego brata - arcybiskupa Trewiru - oraz Henryka Karynckiego, nowego króla Czech, który nie przybył na elekcję. Poparcia pretendentowi użyczyli też biskupi ze Strasburga, Konstancji, Bazylei, Wormacji, Spiry i Leodium. Ze świeckich feudałów elekcję wsparli: książę Lotaryngii, hrabiowie z Hemmebergu i Nassau, hrabiowie Jülich, Geldern i Flandrii oraz palatyn Renu. Ostatecznie za Henrykiem opowiedziało się sześciu przybyłych elektorów: arcybiskupi: Kolonii (Henryk z Virneburga), Moguncji (Piotr z Aspeltu) i Trewiru (Baldwin Luksemburski), palatyn reński (Rudolf I Wittelsbach), książę saski Rudolf I Askańczyk oraz margrabia brandenburski Waldemar "Wielki". Wybierając Henryka, elektorzy przeciwdziałali wzrostowi znaczenia Habsburgów i zarazem kandydaturze Karola Walezego, brata króla Francji.
Wybór Henryka VII nie był przypadkowy. Odbył się znowu pod auspicjami papiestwa (poprzedni królowie, podobnie jak Rudolf I, zabiegali o zatwierdzenie w Rzymie), ale tym razem papiestwa znajdującego się pod kuratelą Francji Flipa "Pięknego". Ten ostatni, sam zainteresowany zdobyciem Niderlandów, dokonał przekupstwa elektorów, aby obrali dogodnego dla Francji władcy. Najchętniej oczywiście widziałby na niemieckim tronie swego ambitnego brata Karola de Valais, jednak elektorzy nie mogli się posunąć tak daleko. Poparli wszakże kandydata tkwiącego od dawna w orbicie francuskich wpływów politycznych, Francuza z języka i kultury, wreszcie wasala króla Francji. W sześć tygodni po koronacji, w święto Objawienia Pańskiego 6 stycznia 1309 roku, Henryk został koronowany w Akwizgranie na króla Niemiec.
Koronacja Henryka (jako władca Niemiec przyjął on również imię Henryka VII) miała miejsce 6 stycznia 1309 roku w kaplicy pałacowej Karola "Wielkiego" w Akwizgranie. 6 stycznia 1311 roku w katedrze św. Ambrożegow Mediolanie Henryk VII koronował się na króla Longobardów, a 29 czerwca 1312 roku w bazylice św. Jana na Wzgórzu Laterańskim przyjął koronę cesarską z rąk legatów papieskich. Jako nowy władca Niemiec Henryk VII, potwierdził prawa i wolności kantonów Uri, Schwyz i Unterwalden, protoplastów późniejszej Konfederacji Szwajcarskiej. Było to oczywiście działanie wymierzone przeciw Habsburgom. Poparł też Związek Miast Dolnej Szwabii skierowany przeciw hrabiemu wirtemberskiemu Eberhardowi I.
Już w 1310 roku Henryk zrezygnował z rządów w hrabstwie luksemburskim, przekazując je swojemu synowi, Janowi Luksemburskiemu. Aby zapewnić swojej dynastii solidną podstawę terytorialną, rozpoczął zabiegi o małżeństwo Jana z Elżbietą z dynastii Przemyślidów. Od czasu wygaśnięcia tej rodzimej dynastii w 1306 roku tron czeski był przedmiotem walki pomiędzy dynastiami niemieckimi.
Henryk VII Luksemburg, jako zwierzchni pan należącego do Cesarstwa Królestwa Czeskiego, oddał tron w Pradze swemu młodocianemu synowi. Pośrednikami między stanami czeskimi a królem Niemiec byli ludzie z najbliższego otoczenia Wacława II, opaci silnych klasztorów cysterskich w Czechach oraz Henryk z Aspelt, były kanclerz Wacława II, wyniesiony teraz na ważne stanowisko arcybiskupa Moguncji. Jan otrzymał lenno czeskie z rąk swego ojca w Spirze 31 sierpnia 1310 roku, nazajutrz zaś poślubił córkę Wacława II, Elżbietę. Decydujące znaczenie miało zajęcie Pragi, co nastąpiło 9 grudnia 1310 roku. W ten sposób Luksemburgowie otrzymali swoje drugie terytorialne władztwo.
Pomimo tych sukcesów ambicje Henryka pozostały niezaspokojone. Zapragnął odnowienia tradycji koronacji cesarskiej. Od czasów Fryderyka II Hohenstaufa (1212-1250, cesarz od roku 1220), żaden władca niemiecki nie odważył się na koronację cesarską. Zamiarom króla Henryka sprzyjał papież Klemens V, który wyznaczył nawet termin koronacji cesarskiej na 2 lutego 1312 roku. W październiku 1310 roku Henryk, jego żona i bracia podjęli zbrojną wyprawę za Alpy. Została ona uwieczniona w cyklu grafik zamówionych przez Baldwina Luksemburskiego.
Po zajęciu Mediolanu, 6 stycznia 1311 roku Henryk został koronowany wzorem swoich poprzedników na króla Italii. Wydarzenie to doprowadziło do buntu miast włoskich, tradycyjnie przeciwnych silnej pozycji władcy Niemiec w północnej Italii. Aby otworzyć sobie drogę do Rzymu, Henryk VII stłumił bunty w Toskanii, ale jego sukcesy zaniepokoiły Klemensa V. Porozumiał się on z groźnym rywalem Henryka w osobie króla neapolitańskiego Roberta "Mądrego" (1309-1343) z dynastii Andegawenów, który odmówił złożenia hołdu z lenn Rzeszy w Prowansji i Forcalquier i został mianowany wikariuszem papieskim w państwie kościelnym.
W poszczególnych miastach pojawiły się silne stronnictwa gibelińskie (procesarskie). Henryk usunął z Mediolanu rządzących nim panów della Torre i powierzył władzę w tym mieście swoim stronnikom, Viscontim. Od tej chwili ród ten budował swoją potęgę w oparciu o Mediolan. W 1311 roku Mateusz Visconti otrzymał od Henryka VII tytuł wikariusza generalnego cesarstwa na teren Lombardii. Władzę w Weronie opanował w tym czasie inny stronnik cesarski, Cangrande Scaligeri (della Scala), który podporządkował sobie Vicenzę, Padwę i Treviso.
Gwelfowie (stronnictwo propapieskie) nie zamierzali pozwolić gibelinom na podporządkowanie Italii. O panowanie w innych miastach półwyspu Henryk musiał walczyć zbrojnie. Czteromiesięczne oblężenie Brescii doprowadziło do śmierci pod murami tego miasta brata królewskiego Waleriana, a z powodu epidemii zmarła w Genui żona przyszłego cesarza. Została pochowana w kościele św. Franciszka, a w 1313 roku Henryk wyznaczył słynnego rzeźbiarza, Giovanniego Pisano, aby wykonał nagrobek królowej. W lutym 1312 roku Henryk wyruszył drogą morską z Genui do Pizy, gdzie został entuzjastycznie powitany. Ostatecznie dotarł w 1312 roku do Rzymu.
Pierwsza od 1220 roku koronacja cesarska nie została dokonana przez papieża Klemensa V. Odbyła się 29 czerwca 1312 roku w kościele św. Jana na Lateranie w obecności dwóch kardynałów. Henryk złożył przysięgę obrony Kościoła i papiestwa oraz walki z heretykami, a także zapowiedział podjęcie wyprawy krzyżowej do Ziemi Świętej. Przedtem musiał jednak stawić czoła antycesarskiej koalicji złożonej z króla Neapolu, rzymskiego rodu Orsinich oraz komun gwelfickich na czele z Florencją. Droga powrotna z Rzymu była wypełniona kolejnymi walkami. W czasie nieudanego oblężenia Florencji (wrzesień-październik 1312 roku) Henryk zapadł na malarię. Wiosną 1313 roku udał się do popierającej go Pizy. Zmarł z powodu choroby 24 sierpnia 1313 roku w Buonconvento. Często pojawiają się nieprawdziwe informacje, że został otruty. Przyczynąjego śmierci Henryka była zapewne malaria, niemniej istnieją przekazy, wedle których cesarz został otruty za pomocą hostii przez franciszkańskiego mnicha. Został pochowany w katedrze w Pizie.
Znany ze swoich sympatii gibelińskich Dante poświęcił nieco miejsca Henrykowi Luksemburskiemu w Boskiej Komedii. Jest on jedynym cesarzem , któremu poeta przypisał miejsce w Raju (pieśń XXX). Sam Dante witał Henryka w czasie jego wyprawy do Italii i liczył na zwycięstwo polityki cesarskiej we Włoszech. Dante daje wyraźnie do zrozumienia, że w owym czasie Luksemburczyk nie mógł uporządkować spraw italskich, bowiem teren ten nie był jeszcze gotowy do zjednoczenia. Henryk VII stał się cesarzem Dantego nie dzięki swoim dokonaniom, ale dzięki zamiarom jego polityki:
Na wielkim krześle, któregoś ciekawy,
Bo się w królewskim błyszczy dyjademie,
Nim ty sam rajskiej pokosztujesz strawy,
Zasiędzie dusza Henryka; on ziemię
Italską przyjdzie ratować z ruiny
I niegotowe do poprawy plemię.
Chciwości ślepa, z czyjej władasz winy?!
Przez ciebie ludzie równi z niemowlęty:
Głodne, a nie chcą ssać piersi matczynej.
A będzie siedział na stolicy świętej
W on czas ten, który cesarzowi wszędzie
Jawnie i tajnie zechce czynić wstręty.
W Niemczech po śmierci cesarza nastąpiły kolejne rozgrywki pomiędzy feudałami. Wielka rola przypadła w nich trzem nadreńskim elektoratom duchownym. Ponieważ Jan Luksemburski był zbyt młody i zbyt słabo jeszcze utwierdzony w swoim nowym państwie, by pretendować do korony niemieckiej, kontrkandydatem Ludwika Wittelsbacha z Bawarii (popartego przez brata Rudolfa, arcybiskupa Moguncji oraz Luksemburgów: Jana i arcybiskupa Trewiru Baldwina) był tylko Habsburg, Fryderyk "Piękny". I to na niego padły cztery głosy: brandenburski, saski, koloński i należący do Henryka karynckiego, wygnanego przez Jana byłego króla czeskiego. Tym razem wskutek śmierci Klemensa V papiestwo nie mogło rozstrzygnąć sporu. Doszło do wojny domowej, w której Ludwik pokonał Habsburga. Luksemburgowie natomiast czekali. W 1346 roku wnuk Henryka VII, król Czech Karol IV, objął tron niemiecki. Niebawem Luksemburgowie opanują również: Brandenburgię (1373-1415), Brabancję i Węgry (1387-1437). Będą pierwszą dynastią niemiecką, która stawiała bardziej na interes własnego rodu niż na realną władzę nad Rzeszą.
Żródła:
Henryk VII Luksemburski: od hrabstwa do cesarstwa w "HISTMAG.ORG", autor: Michał Kozłowski
"CZ. III. RÓŻNE DYNASTIE (XIV-XVI W.)" - autor: Przemysław Jaworski
12-10-2020